Goldman Sachs gooit hoge ogen om de beursgang van ABN AMRO te gaan begeleiden. Maar de staat moet helemaal niet in zee willen gaan met een partij die de Griekse staatsschuld met een ingewikkelde swapconstructie wegmoffelde, betoogt columnist Pieter Lakeman. Zeker niet omdat ABN AMRO daar zelf ook de dupe van was.
Stel, je woont in een buurt met meerdere restaurants en hebt de laatste keer met vrienden bij het grootste en bekendste restaurant gegeten. De volgende dag hadden de meeste gasten helaas diarree. Korte tijd later wil je een feestje organiseren omdat je oudste dochter meerderjarig wordt. Je vraagt je af wie je de catering gaat doen. Het diarreerestaurant komt natuurlijk niet in aanmerking. Voor topambtenaren van het Ministerie van Financiën ligt dat echter niet zo eenvoudig.
Bedrog bij toetreding Griekenland tot de eurozone
De kranten staan al weken lang bol van het Griekse eurodrama. De ene conferentie na de andere over de vraag in welke mate de Grieken economisch afgeknepen moeten worden. Waardoor is deze situatie ontstaan? In 2001 is Griekenland tot de eurozone toegelaten op basis van een valse voorstelling van zaken van de financiële toestand van het land. De nationale schuld werd met kunstgrepen miljarden euro’s te klein voorgesteld waarmee toegang tot de eurozone mogelijk werd gemaakt. Daarover is iedereen het nu wel eens. Mede door het bedrog en de daarop volgende ellende moesten private geldschieters enkele jaren geleden al miljarden euro’s op hun vorderingen afschrijven. De eurolanden zelf, waaronder ook Nederland, komen bij de volgende ronde aan de beurt om hun vorderingen op Griekenland af te schrijven en premier Rutte heeft al toegegeven dat hij zijn verkiezingsbelofte heeft gebroken dat er geen geld meer naar Griekenland gaat. Het bedrog van Griekenland heeft enorme gevolgen. Voor de uiteindelijke gevolgschade moet wellicht meer in honderden miljarden dan in tientallen miljarden euro’s worden gedacht.
Het bedrog was niet alleen door Griekenland georganiseerd, maar werd bedacht en uitgevoerd door een uitermate deskundige financiële adviseur, de Amerikaanse investeringsbank Goldman Sachs. De truc hield in dat Goldman Sachs vorderingen op Griekenland ter waarde van 10 miljard euro met 4 procent rente voor € 7,6 miljard aan Griekenland verkocht. Daardoor leek de nationale schuld van Griekenland 2,4 miljard euro kleiner te zijn. Voor deze ‘schuldreductie’ moest Griekenland wel een renteswap met een rente van 6,6 procent boven Libor en een negatieve waarde van 2,8 miljard euro overnemen zoals financieel journalist Nicholas Dunbar, die het schandaal als eerste onthulde, hier uitlegt. In feite groeide de schuld van Griekenland dus met 0,4 miljard euro.
Schijnverkoop
De verkoop van schuldpapier met een waarde van 10 miljard euro voor een bedrag van 7,6 miljard euro was dus geen echte verkoop maar een schijnverkoop die was bedacht en uitgevoerd met de vooropgezette bedoeling de Europese ministers van Financiën (onder wie Gerrit Zalm) er toe te brengen Griekenland tot de eurozone toe te laten. Door de verkoop van de renteswap met een negatieve waarde van 2,8 miljard euro zette Goldman Sachs zijn schijnbare verlies van 2,4 miljard dollar direct om in een winst van 0,4 miljard euro. Enkele jaren later, toen Griekenland moeite kreeg met het betalen van de swaprente, werd de swap ingeruild voor een langer lopende swap waarbij Griekenland de eerste jaren geen rente hoefde te betalen (vergelijkbaar met subprime leningen aan Amerikaanse huizenbezitters omstreeks de eeuwwisseling), maar over de gehele looptijd gemeten wel gemiddeld 16 procent! Vervolgens verkocht Goldman Sachs deze swap voor 5,1 miljard euro aan een Griekse bank.
Doordat Eurostat de betekenis en de gevolgen van de renteswaps niet begreep, interpreteerde deze instelling de schijnverkoop als een aanmerkelijke schuldverlaging van Griekenland. Zodoende is Griekenland de hemel en de eurozone in geprezen. Dat dit uiteindelijk de hel bleek te zijn moet voor Goldman Sachs als deskundig topadviseur overduidelijk zijn geweest. Het klantbelang heeft, om het zachtjes te zeggen, niet voorop gestaan bij Goldman Sachs. De truc had immers als vaststaand gevolg dat de schuld door de enorme renteverplichtingen verder zou stijgen. De verkoop van deze renteswap is vergelijkbaar met de renteswaps die de Nederlandse banken sinds 2002 aan het mkb en andere maatschappelijke geledingen verkocht hebben.
Het is van tweeën één: of de Europese regeringen waren niet op de hoogte, of ze zijn niet in staat om de gevolgen van een renteswap goed in te schatten
Het is van tweeën één: of de Europese regeringen zijn indertijd niet voldoende op de hoogte gesteld van het bestaan van de renteswap van Griekenland met Goldman Sachs. Dan zou Goldman Sachs naar Nederlandse maatstaven wellicht schuldig zijn aan medeplichtigheid aan valsheid in geschrifte of oplichting. Of er moet geconstateerd worden dat de Europese regeringen en Eurostat door gebrek aan kennis en inzicht niet in staat waren de gevolgen van de renteswap juist in te schatten. Dat zou dan ook voor de toenmalige minister van financiën Gerrit Zalm gelden. Wanneer zelfs ministers van financiën niet in staat zijn de schadelijke gevolgen van een renteswap te doorgronden kan men moeilijk van mkb-ondernemers eisen dat zij de schadelijke gevolgen van door ABN AMRO verkochte renteswaps wél haarfijn kunnen analyseren.
Er is één betrouwbare getuige: ABN-topman Gerrit Zalm
Onduidelijk is of Goldman Sachs naar Nederlandse maatstaven heeft meegewerkt aan valsheid in geschrifte of oplichting. Het oordeel daarover hangt mede af van de vraag in hoeverre het bestaan van de renteswap indertijd aan de ministers van financiën van de eurozone bekend is gemaakt en de invloed die Goldman Sachs op het openbaar maken daarvan heeft uitgeoefend of heeft getracht uit te oefenen. Er is gelukkig een betrouwbare getuige uit die tijd: de toenmalige minister van financiën Gerrit Zalm kan verklaren of de Nederlandse regering indertijd op de hoogte is gesteld van het bestaan van de Griekse renteswap. Zalm moet die vraag kunnen beantwoorden want hij was in die tijd, omstreeks 2003, de enige die de moed had om Frankrijk en Duitsland in het openbaar te kapittelen wegens hun te grote begrotingstekorten.
Zalm het met me eens moeten zijn dat Goldman Sachs op zijn minst betrokken was bij het plegen van valsheid in geschrifte
Wanneer de Nederlandse regering niet voorafgaand aan de toelating van Griekenland tot de eurozone op de hoogte is gesteld van het bestaan van de renteswap met Goldman Sachs, zal Zalm het met me eens moeten zijn dat Goldman Sachs op zijn minst betrokken was bij het plegen van valsheid in geschrifte. Dan zou de vraag zijn of je door zo’n zakenbank naar de beurs gebracht moet worden. Ook als Nederlandse bankier moet je toch een minimale integriteit nastreven.
Als indirect gevolg van het gepleegde bedrog hebben Europese beleggers enkele jaren geleden tientallen miljarden euro’s op hun Griekse vorderingen moeten afschrijven. Een van de slachtoffers was ook de ABN AMRO zelf. De bank moest in 2013 bijna 700 miljoen euro afboeken op Griekse leningen en op Madoff (jaarverslag 2013 blz. 265). ABN AMRO, waar Gerrit Zalm in 2009 CEO was geworden, was kennelijk niet capabel genoeg deze beide situaties juist te beoordelen.
En straks is ook staat der Nederlanden aan de beurt om op zijn Griekse vorderingen af te schrijven. Griekenland zelf is overigens een van de grootste slachtoffers van Goldman Sachs en volgens De Telegraaf van 11 juli overweegt Griekenland zelfs de schade op Goldman Sachs te verhalen.
De belangrijkste speler bij het bedrog mede waardoor Griekenland in 2001 tot de eurozone is toegelaten, Goldman Sachs, is in de publiciteit nauwelijks meer herkenbaar ondanks de duidelijke uitzending van VPRO Tegenlicht uit 2012.
Dat Goldman Sachs zich ook ernstig misdragen heeft bij de verkoop van subprime leningen en mede daardoor de kredietcrisis heeft veroorzaakt is ook een notoir feit, maar die activiteiten werden tezamen met de andere Amerikaanse banken uitgeoefend en zijn daardoor minder typerend voor Goldman Sachs.
Wie begeleidt de beursintroductie van ABN AMRO?
Op 22 mei besloot het kabinet om nog dit jaar 20 á 30 procent van de aandelen ABN AMRO op de beurs te plaatsen. Op 23 juni bleek dat de meerderheid van de Tweede Kamer het daarmee eens was. Grootaandeelhouder de Staat der Nederlanden komt nu voor de keus welke zakenbanken dit feestje mogen opleuken.
De Stichting administratiekantoor beheer financiële instellingen, handelend onder de naam NLFI, is namens de Staat de formele aandeelhouder van ABN AMRO. Deze stichting kiest de zakenbanken die de beursintroductie begeleiden uit. Het stichtingsbestuur doet dat in overleg met ambtenaren van het ministerie van financiën. Op 25 juni publiceerde NLFI het volgende bericht:
‘NLFI is gestart met een volgende fase in de selectie van zakenbanken die NLFI kunnen bijstaan bij de voorgenomen beursgang van ABN AMRO Group N.V. NLFI put daarbij uit een groslijst van zakenbanken met kennis en ervaring op het gebied van grote effectentransacties.’ Een dag later meldde De Telegraaf dat Goldman Sachs in die afvalrace ‘op kop’ ligt om een van de leidende banken te worden die de beursgang gaat begeleiden.
Geen integriteit
NLFI, dat onder invloed van de ambtelijke top van Financiën staat, heeft op haar website op 25 juni 2015 onder meer het volgende gemeld: ‘NLFI stelt hoge eisen aan zakenbanken. Daarbij gaat het bijvoorbeeld om hoge kennis- en ervaringseisen op het gebied van grote effecten transacties, beursintroducties en onderzoek.’
Integriteit behoort kennelijk niet tot de belangrijkste criteria van de ambtelijke top van Financiën
Integriteit wordt niet genoemd en behoort kennelijk niet tot de belangrijkste criteria van de ambtelijke top van Financiën. Er is licht tussen de standpunten van minister Dijsselbloem en zijn ambtenaren. Dijsselbloem zou zakenbanken met een besmet verleden zo veel mogelijk willen uitsluiten van een rol bij de beursgang van ABN Amro. ‘Het laatste wat minister Dijsselbloem bij de beursgang wil, is dat een bank met een besmeurde reputatie een hoofdrol speelt. Dat speelt zeker mee bij de keuze,’ aldus een zakenbankier die deelneemt aan de gesprekken met de Staat.
Dijsselbloem heeft al eerder gedemonstreerd niet aan de leiband van zijn ambtenaren te lopen. Toen die op verzoek van Klaas Knot van DNB een wetsontwerp bij de Tweede Kamer wilden indienen waarbij DNB de bevoegdheid kreeg om bestuurders en commissarissen van banken, verzekeraars en pensioenfondsen al tijdens een onderzoek te mogen schorsen, heeft Dijsselbloem dat wetsontwerp naar de prullenbak verwezen. Men kan zeker zijn twijfels hebben over de integriteit van de ambtelijke top van het ministerie van financiën, maar niet aan die van Dijsselbloem.
Letterknechterij
Vrijwel alle Amerikaanse banken zijn de afgelopen jaren actief geweest bij de praktijken van het subprime schandaal. Van Goldman Sachs is volgens veel mensen niet alleen de reputatie slecht maar schurken zijn activiteiten ook dicht aan tegen handelingen die volgens het Nederlandse recht dat op redelijkheid en billijkheid is gebaseerd (principle based) als crimineel gezien kunnen worden. Dat kunnen handelingen zijn die volgens het Amerikaanse recht dat op letterknechterij is gebaseerd (rule based) niet crimineel zijn.
Hoewel het volgens diverse betrokkenen noodzakelijk zou zijn om minstens één Amerikaanse bank in een leidende positie bij de beursgang te betrekken lijkt het de vraag of dat wel verstandig is. Het argument is dat Amerikaanse banken veel relaties hebben aan wie ze de aandelen ABN AMRO kunnen slijten. Als dat waar is, wordt de kans groot dat veel aandelen in Amerikaanse handen komen. Daardoor wordt ook de kans groter dat schadeclaims worden ingediend tegen de staat, ABN AMRO, haar bestuursleden en commissarissen en de bestuursleden van NLFI, wanneer na enige tijd blijkt dat in het emissie prospectus onvoldoende is gewaarschuwd voor de miljardenclaims wegens verkoop van rentederivaten en ook onvoldoende is gewaarschuwd voor door Amerikaanse autoriteiten op te leggen boetes wegens door de Verenigde Staten verboden handelingen in Dubai.
Pieter Lakeman is directeur van www.swapschade.nl en voorzitter van www.sobi.nl