Brief: SOBI vraagt EC onderzoek naar Amerikaanse banken uit te breiden

Aan de Europese commissie

Ch. McCreevy

t.a.v. woordvoerder Oliver Drewes

fax 00322.295.14.13

 

Nieuwersluis, 19 september 2007

 

Betreft: Onderzoek naar handel in Amerikaans schuldpapier met hypothecaire vorderingen als onderpand

Geachte leden van de Europese Commissie,

SOBI heeft kennisgenomen van uw beslissing onderzoek te starten naar de rol van ratingbureaus bij de handel in Amerikaans schuldpapier met hypothecaire vorderingen als onderpand.

SOBI verzoekt uw commissie uw onderzoek uit te breiden tot het optreden van het Amerikaanse bankwezen en de wijze waarop Europese pensioenfondsen zijn benadeeld.

De redenen van het verzoek zijn de volgende:

1.    Amerikaanse banken hebben niet pas sinds eind vorig jaar maar al jarenlang door het in omloop brengen van onvoldoende gedekte en niet gegarandeerde obligaties het internationale bankwezen ondermijnd. Hoewel ratingbureaus een ondersteunende rol hebben gespeeld was de hoofdrol voor het Amerikaanse bankwezen weggelegd. Amerikaanse banken waren initiatiefnemers, uitvoerders en verreweg de grootste profiteurs bij de verkoop van het onvolwaardig schuldpapier.

2.    Europese pensioenfondsen zijn voor een onbekend bedrag benadeeld doordat Amerikaanse hedge-fondsen met behulp van Amerikaanse beheerders van Europese pensioenfondsen de risico’s gedeeltelijk op de Europese pensioenfondsen hebben afgewenteld.

3.    Het Amerikaanse Federal Reserve System verkeert niet in de positie onafhankelijk onderzoek te kunnen doen doordat zij de misstanden jarenlang heeft gedoogd en zelfs heeft verergerd.

In tegenstelling tot Europese banken verkopen Amerikaanse banken hun hypothecaire vorderingen na het afsluiten zo snel mogelijk. Het creëren van hypothecaire vorderingen is voor Amerikaanse banken niet meer dan de eerste stap in de verkoop van die vorderingen. Met die verkoop worden ook de risico’s van overgewaardeerde hypothecaire vorderingen geëcarteerd. Dit is bijvoorbeeld expliciet te lezen in de jaarverslagen van Citigroup.

Amerikaanse banken verlenen sinds 2002 op voortdurend grotere schaal hypothecaire leningen aan personen van wie reeds bij het afsluiten van de lening duidelijk was dat zij niet in staat waren normale rente en aflossing te betalen. Deze leningen werden verstrekt op basis van veronderstelde waardegroei van de onderpanden en worden ook als `neutron loans’ aangeduid omdat de huiseigenaren maatschappelijk geliquideerd worden maar het onderpand in principe overeind blijft. Veelal werd zelfs geen schriftelijk bewijs van inkomen of vermogen gevraagd. De leningen worden daarom ook wel als `liars loans’ aangeduid. De officiële aanduiding is “subprime loans”.

Amerikaanse banken maken op drie manieren winst bij de hypothekenhandel. Allereerst ontvangen zij provisie-inkomsten bij het afsluiten van de hypothecaire lening. Vervolgens realiseren zij boekwinsten door de hypothecaire vorderingen boven de nominale waarde te verkopen aan door hen zelf opgerichte speciale vehikels. Ten derde verdienen de banken door het beheer over de hypothecaire leningen te voeren.

Meerdere banken hebben makelaars in huis en ontvangen daardoor ook de afsluitprovisies op de hypothecaire leningen. Alleen reeds voor het afsluiten van subprime leningen betreft dit miljarden dollars. Doordat Amerikaanse banken hun hypothecaire vorderingen direct verkopen lopen zij niet het risico van wanbetaling en hebben zij belang bij het afsluiten van zoveel mogelijk hypothecaire leningen.

Amerikaanse banken richten speciale vehikels op (stichtingen of vennootschappen) om hun hypothecaire vorderingen te verkopen. De banken blijven eigenaar van de vehikels en blijven ook zelf het management voeren. De hypothecaire vorderingen worden in het algemeen boven de nominale waarde aan de vehikels overgedragen waardoor de banken ook miljarden dollars aan boekwinsten hebben gerealiseerd. De overdracht geschiedt tegen betaling van door de banken ontworpen schuldbekentenissen aan toonder. In de regel zijn dit kortlopende schuldbekentenissen. Voor de organiserende banken is dit aantrekkelijk omdat hun vehikels daardoor lagere rentelasten hebben. Voor elk vehikel geldt dat een deel van de schuldbekentenissen voorrang heeft bij het verdelen van de inkomsten van het vehikel. Die schuldbekentenissen zijn vaak met de hoogste rating (AAA) bekroond. Een ander deel van de schuldbekentenissen is, in verschillende gradaties, achtergesteld en draagt geen AAA-rating maar wel een hogere nominale rente. Deze manier van schuldbekentenissen uitgegeven wordt als trancheren aangeduid. De schuldbekentenissen zijn in het algemeen niet gegarandeerd door de vehikels en ook niet door hun eigenaren/banken. De enige “garantie” bestaat uit het recht om woningen van wanbetalers te mogen veilen.

Om schuldbekentenissen extra winstgevend te verkopen zijn gunstige verklaringen van ratingbureaus bijgevoegd. Uw commissie wijst er terecht erop dat de betreffende ratingbureaus veel geld verdienen met hun verklaringen. Zo ontving Moody’s ruim de helft van zijn omzet met het geven van ratings aan schuldbekentenissen van speciale vehikels. De ratingbureaus verdienen echter slechts honderden miljoenen dollars terwijl de Amerikaanse banken met de verkoop van onvolwaardig schuldpapier vele tientallen miljarden dollars hebben verdiend.

Voordat Amerikaanse banken de schuldbekentenissen van hun speciale vehikels aan de man brengen, romen zij de winstgevendheid af door zeer lucratieve managementcontracten met deze vehikels af te sluiten. Met deze contracten, die vaak een looptijd van 30 jaar hebben, kunnen de Amerikaanse banken tot 10% van de renteontvangsten van hun vehikels afromen. De inkomsten uit deze managementcontracten zijn in het algemeen bevoorrecht boven de schuldbekentenissen met AAA-rating. Deze managementcontracten zijn zo waardevol dat ze voor vele miljarden dollars in de balansen van de banken zijn geactiveerd.

De vraag dringt zich op of de afroomoperaties wel allemaal zijn uitgevoerd vóór dat de ratings werden gegeven (in welk geval de ratingbureaus de inhoud van de managementcontracten in hun beoordeling moeten meenemen) of ná dat de ratings waren gegeven (in welk geval Amerikaanse banken naar Europese normen jarenlang fraude zouden hebben gepleegd). SOBI verzoekt uw Commissie ook dit facet in uw onderzoek te betrekken.

Veel vorderingen op speciale vehikels zijn op korte termijn opeisbaar. In juli is de fundamentele zwakte van de speciale vehikels ook voor niet Amerikaanse partijen zichtbaar geworden. Daardoor zijn deze vehikels sindsdien moeilijker in staat om geld aan te trekken met als gevolg dat zij slechts gedeeltelijk aan hun aflossingsverplichtingen kunnen voldoen. Niet Amerikaanse partijen die hun vorderingen op de vehikels onder kortlopende vorderingen hadden gerangschikt moeten sinds juli 2007 onverwacht constateren dat deze vorderingen langlopend zijn geworden. Het onvermogen van de vehikels om aan hun aflossingsverplichtingen te voldoen wordt zodoende vertaald in een internationaal tekort aan liquiditeiten. Door de verdere achteruitgang van de situatie van de vehikels zal dit liquiditeitstekort nog maandenlang met honderden miljarden dollars toenemen. Voorzover de kredietcrisis zou zijn veroorzaakt door wantrouwen tussen de banken onderling kan dat redelijkerwijs slechts gebaseerd zijn op gegrond wantrouwen jegens Amerikaanse banken.

Naast het reeds zichtbare liquiditeitstekort op de financiële markten zullen binnen enkele maanden ook vermogensverliezen zichtbaar worden doordat de speciale vehikels ook formele afboekingen zullen doen. De totale grootte van de vermogensverliezen kan pas omstreeks 2009 bepaald worden. Dit hangt samen met het feit dat nog in 2004 veel hypothecaire leningen zijn afgesloten waarbij huiseigenaren de eerste vijf jaar aanzienlijk minder dan normale rente hoeft te betalen.

Doordat Amerikaanse banken een goede reputatie hadden waren zij de afgelopen jaren in staat de niet gegarandeerde schuldbekentenissen van hun onvolwaardige vehikels in het internationale bancaire verkeer als informeel betaalmiddel aanvaard te krijgen. Amerikaanse banken hebben de laatste vijf jaar meer dan $ 1000 miljard dollar kortlopend schuldpapier zonder voldoende dekking of garanties als bijna-geld in het internationale bancaire systeem gebracht en daardoor dit systeem ernstig ontregeld. Dit optreden is ons inziens vergelijkbaar met het optreden van een valsemunterbende.

Sinds eind vorige eeuw zijn gelden van Europese pensioenfondsen in toenemende mate beheerd door Amerikaanse banken. Europese pensioenfondsen hebben de afgelopen jaren voor onbekende bedragen geld geleend aan Amerikaanse hedge-fondsen, die daarmee ook onvolwaardig schuldpapier hebben gekocht. Deze pensioenfondsen hebben daardoor onbekende verliezen geleden.

Uw onderzoek zou zich ook kunnen uitstrekken tot de vraag in hoeverre Europese pensioenfondsen pas sinds 2006 (toen de waarde van veel onderpanden begon weg te smelten) leningen van Amerikaanse banken aan hedge-fondsen hebben overgenomen.

Het Amerikaanse bankwezen is er jarenlang in geslaagd de onvolwaardigheid van het toonderpapier van hun speciale vehikels verborgen te houden. De Amerikaanse toezichthouder heeft sinds 2002 gedoogd dat Amerikaanse banken in toenemende mate onvolwaardig schuldpapier van speciale vehikels in het internationale financiële verkeer in omloop brachten en daarmee het internationale betalingsverkeer in gevaar brachten. De FED zou dus onderzoek naar eigen falen moeten doen en dat valt niet te verwachten.

Daarnaast heeft de FED zelf bijgedragen aan de misstanden. Nadat in 2000 de Internet-bubble barstte heeft de FED haar rente voor Amerikaanse banken tot het onverantwoord lage niveau van 1% verlaagd, waarmee Amerikaanse banken in staat werden gesteld de rente voor hypothecaire leningen eveneens tot een onverantwoord niveau te verlagen. Daardoor stegen, voor de FED voorzienbaar, de Amerikaanse huizenprijzen sterk. Eigenaren van bestaande woningen verhoogden vervolgens hun hypothecaire schulden om de kasmiddelen voor consumptie te gebruiken. Dit aanjagen van de consumptie was zelfs een van de belangrijkste doelen van de FED.

Kort na dat de FED in 2005 haar rente voor Amerikaanse banken op een normaal niveau had teruggebracht, sloeg de prijsstijging van woningen om in een prijsdaling. Daardoor werden hypothecaire vorderingen en de daarop gebaseerde schuldbekentenissen onvolwaardiger.

Hoewel de instorting van de Amerikaanse woningmarkt geen essentieel element is bij de verkoop van onvolwaardig schuldpapier is de schade hierdoor wel vergroot.

Uw commissie heeft terecht naar voren gebracht dat de ratingbureaus te laat hebben gewaarschuwd tegen het wegsmelten van de onderliggende waarden van de speciale vehikels. SOBI is van mening dat dit verwijt ook voor de FED geldt. Doordat ook deze toezichthouder onvoldoende heeft gewaarschuwd konden Amerikaanse banken in de 1^ehelft van 2007 de verkoop van op subprime leningen gebaseerde schuldbekentenissen met 20% opvoeren.

Wij vragen u beleefd ook de volgende vragen in uw onderzoek te betrekken:

a) Zijn managementcontracten met speciale vehikels afgesloten ná het afgeven van ratings?

b) In hoeverre hebben Europese pensioenfondsen waarvan de gelden geheel of gedeeltelijk door Amerikaanse banken of hun deelnemingen worden beheerd sinds 2006 (toen de waarde van veel onderpanden begon weg te smelten) leningen van Amerikaanse banken aan hedge-fondsen overgenomen?

c) In hoeverre hebben Europese pensioenfondsen waarvan de gelden geheel of gedeeltelijk door Amerikaanse banken of hun deelnemingen worden beheerd schuldbekentenissen gekocht van speciale vehikels waarin ook subprime hypothecaire leningen waren ondergebracht?

d) Hoe is de ontwikkeling sinds 1995 geweest van het aandeel in de Europese pensioenreserves dat door Amerikaanse banken of hun deelnemingen wordt beheerd?

Hoogachtend,

P.T. Lakeman,

Voorzitter SOBI